حضور قلب در نماز

اتْلُ مَا أُوحِی إِلَیکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَاللَّهُ یعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ(العنکبوت/45) آنچه را از کتاب (آسمانی) به تو وحی شده تلاوت کن و نماز را برپا دار که نماز (انسان را) از زشتیها و گناه بازمی‌دارد و یاد خدا بزرگتر است و خداوند می‌داند شما چه کارهایی انجام می‌دهید

در این آیه به دو اثر از آثار مهم نماز اشاره شده است و آن ها عبارت اند از:

1 - باز دارندگی نماز از بدی ها

2 - ذکر و یاد خدا

انسانی که به نماز می ایستد و تکبیر می گوید خدا را از همه چیز برتر و بالاتر می شمرد، به یاد نعمت ها ی او می افتد، حمد و سپاس اورا می گوید، اورا به رحمانیت و رحیمیت می ستاید، به یاد روز جزای او می افتد، به بندگی او اعتراف می کند، از او یاری می جوید و می خواهد که به راه راست هدایتش کند و از راه کسانی بر آنها غضب شده و از گمراهان به خدا پناه می برد بدون شک در قلب و روح چنین انسانی جنبشی به سوی حق و حرکتی به سوی پاکی و جهشی به سوی تقوا پیدا می شود او برای خدا رکوع می کند در پیشگاه او پیشانی بر خاک می نهد غرق در عظمت او می شود خود خواهی ها وخود برتر بینی ها را فراموش می کند به یگانگی خدا و رسالت پیامبر گواهی می دهد و بر او و خاندانش درود می فرستد و از خدا می طلبد که در زمره بندگان صالح او قرار گیرد همه این کار ها موجی از معنویت در وجود او ایجاد می کند؛ موجی که سد نیرومندی در برابر گناه محسوب می شود این عمل چند روز در شبانه روز تکرار می گردد و در حالات گوناگون که انسان به علت مشغولیات مادی از خدا غافل است او را به یاد مبدأ اعلی می اندازد¹ از این گذشته فرد نماز گزار بسیاری از مسائل را در مقام مقدمات نماز رعایت می کند مثلا مال حرام وغصبی را از خود دور می کند و.... وبه این ترتیب از بدی ها دور می شود

اما اثر دوم نماز که در این آیه از آن یاد شده است ذکر خداست که آن را از اثر اول هم بزرگ تر می شمارد اما پر واضح است که کسی حقیقت ذکر (به معنای یاد خدا و متوجه ساختن قلب به سوی خداوند بزرگ) را بهتر درک می کند و از آثار آن بیشتر بهره مند می شود که حضور قلب بیشتری در نماز داشته باشد چنانچه رسول خدا فرمود: بهره ای برای تو از نمازت نیست مگر به مقداری که در آن حضور قلب داری (عدة الداعی و نجاح الساعی ص 181، بحار الانوار ج 81 ص 259)

و حضور قلب یعنی در تمام مدتی که به نماز ایستاده ای قلبت متوجه خدا باشد و به چیز دیگری فکر نکنی

برای به دست آوردن حضور قلب راهکار های زیر توصیه می شود:

1 - به دست آوردن چنان معرفتی که دنیا را در نظر انسان کوچک و خدا را در نظر او بزرگ کند تا هیچ کار دنیوی نتواند در هنگام راز و نیاز با معبود نظر او را به خود جلب و از خدا منصرف کند

2 - توجه به کارهای پراکنده معمولا مانع تمرکز حواس می شود و هر قدر انسان توفیق پیدا کند که مشغله های مشوش و پراکنده را کم کند به حضور قلب در عبادت خود کمک کرده است

3 - انتخاب مکان نماز در این امر اثر دارد و به همین جهت نماز خواندن در برابر اشیا و چیز هایی که ذهن انسان را به خود مشغول می کند مکروه است به همین دلیل معابد مسلمانان هر قدر ساده تر و خالی از زرق و برق و تشریفات باشد بهتر است چرا که این وضع به حضور قلب کمک می کند²

4 - پرهیز از گناه نیز عامل موثری است زیرا گناه قلب را از خدا دور می کند و به قول شاعر:

به طواف کعبه رفتم به حرم رهم ندادند         که تو در برون چه کردی که درون خانه آیی

5 - آشنایی به معنای نمار و فلسفه افعال و اذکار آن عامل موثر دیگر است

6 - انجام مستحبات نماز و آداب مخصوص آن چه در مقدمات و چه در اصل نماز کمک موثری به این امر می کند³

7 - مراقبت و تمرین و استمرار؛ بسیار می شود که در آغاز انسان در تمام نماز یک لحظه کوتاه تمرکز فکر پیدا می کند اما با ادامه این کار و پیگیری و تداوم آن چنان قدرت نفسی پیدا می کند که می تواند هنگام نماز همه دریچه های قلب خود را بر غیر معبود ببندد⁴

8 - توصیه می شود چند دقیقه قبل از نماز با آرامش قلبی و بدنی⁵ به وضو گرفتن و رفتن به سوی نماز بپردازد و حد الإمکان از صحبت های غیر ضرور بپرهیزد و سعی کند از چند دقیقه قبل از نماز سکوت کند و همین حال را تا شروع نماز ادامه دهد که در ایجاد حضور قلب موثر خواهد بود

9 – توجه و حضور قلب در وضو و خواندن ذکر یا دعای وضو در هنگام آن یا حتی فارسی گفتن دعای وضو در آن هنگام یا گفتن ذکر أَستَغفِرُ الله رَبّی و أتوبُ إلیه با توجه، در هنگام وضو توصیه می شود و به طور کلی باید گفت که یک وضوی خوب و با توجه و حضور قلب در حضور قلب در نماز اثر بسزایی دارد

در توضیح مورد هفتم اینکه در ابتدا شما سعی کنید که حواستان در نماز جمع باشد اما اگر حواس شما ناخود آگاه پرت شد همان هنگام که متوجه شدید دوباره حواس خود را جمع کنید خواهید دید به تدریج حضور قلب قابل توجهی در نماز خواهید داشت و کارآمدی این شیوه ثابت شده است

 

 

 

 پا نوشت:

1 - تفسیر نمونه ج 16 ص 284

2 - همچنین نماز خواندن در مکان های شلوغ باعث حواس پرتی می شود پس نماز خواندن در محل های ساکت و خلوت توصیه ی شود

3 - البته باید توجه داشت که به انجام مستحبات به اندازه نشاط اکتفا شود یعنی آن مقدار که میل و رغبت دارد به انجام مستحبات بپردازد و به زبان عامیانه تر هر چقدر حال و حوصله دارد و اگر بی حال و حوصله و با کسلی این کار را کند نتیجه عکس خواهد داد

4 - نفسیر نمونه ج 14 ص 204

5 - مثلا برای همین است که گام های آرام و کوتاه برداشتن در راه مسجد در روایات توصیه شده است

توجه: پیشاپیش از همه کاربران عزیز بابت تاخیر در تایید نظرات و پاسخ به آنها عذر خواهی میکنیم.

به دلیل مشغله زیاد تا مدتی امکان بررسی نظرات وجود ندارد اما این اطمینان را به شما می دهیم که نظرات شما محفوظ مانده و در اولین زمان ممکن بررسی خواهد شد.